Limit transakcji gotówkowych

Z nowym rokiem wchodzi w życie ustawa z 13 kwietnia br. o zmianie ustawy o PIT, ustawy  o CIT i ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. poz. 780). W tej ostatniej ingeruje   w treść art. 22. Dotychczas przedsiębiorca miał obowiązek dokonywać i przyjmować płatności związane z transakcjami z innymi przedsiębiorcami za pośrednictwem rachunku bankowego, jeżeli jej wartość przekraczała 15.000 euro. Od 1 stycznia będzie to 15.000 zł. Limit dotyczy jednorazowej wartości transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności. Pojęcie „rachunek bankowy” zastąpiono pojęciem „rachunku płatniczego”. Jest ono pojemniejsze, albowiem obejmuje też rachunek w SKOK.

Sankcje za naruszenie w/w obowiązku ustawodawca przetransponował na grunt prawa podatkowego, dodając art. 22p do ustawy o PIT i art. 15d do ustawy o CIT. Ich treść jest tożsama. Otóż w razie dokonania płatności bez pośrednictwa rachunku płatniczego, wprowadzono zakaz zaliczenia ich do kosztów uzyskania przychodów. Natomiast w przypadku zaliczenia takiej transakcji do kosztów ustawa wprowadza obowiązek wyłączenia albo zwiększenia przychodów. Ma to nastąpić w miesiącu, w którym dokonano płatności bez pośrednictwa rachunku płatniczego. Identyczne zasady dotyczą nabycia/wytworzenia środków trwałych albo wartości niematerialnych i prawnych. Również dokonanie płatności po likwidacji działalności gospodarczej albo po zmianie formy opodatkowania na zryczałtowaną objęte zostało nową normą. W takim przypadku obowiązek zmniejszenia kosztów wystąpi  odpowiednio za rok podatkowy, w którym doszło do likwidacji lub za rok poprzedzający ten, w którym zmieniono formę.

Jak rozumieć nowe przepisy

Jeszcze przed wejściem tych ważnych zmian w życie powstały liczne wątpliwości co do ich rozumienia. Najistotniejsze wnioski z dotychczasowych interpretacji są następujące:

• ograniczeń nie stosuje się do innych niż płatność form regulowania zobowiązań, np. potrącenie (potocznie „kompensata”) czy barter (wymiana towaru za towar);
• płatności dokonywane za pomocą instrumentów płatniczych (np. karty) albo systemów pośredniczących (np. PayU) uznaje się za realizowane przez rachunek płatniczy;
• wyłączeniu z kosztów podlega nie nadwyżka ponad limit 15.000 zł, lecz cała kwota, o ile limit ten przekracza a nie została uiszczona za pośrednictwem rachunku;

1. Przykład 1: Iksiński kupił od Igrekowskiego towar za 16.000 zł, płacąc za całość gotówką. W takim przypadku Iksiński nie ma prawa zaliczyć do kosztów kwoty 16.000 zł, a nie tylko 1.000 zł.
2. Przykład 2: Iksiński kupił od Igrekowskiego usługę transportową za 18.000 zł, płacąc przelewem 10.000 zł i 8.000 zł gotówką. Do kosztów Iksiński może wliczyć 10.000 zl.

• oceniając, czy doszło do przekroczenia limitu transakcji bierze się pod uwagę kwotę brutto (z VAT), lecz wyłączenie z kosztów dotyczy kwoty netto (bez VAT), chyba że przedsiębiorca nie jest czynnym VAT-owcem; jest tak dlatego, że pod pojęciem wartości transakcji rozumie się kwotę, którą przedsiębiorca jest obowiązany zapłacić kontrahentowi (czyli łącznie z VAT), natomiast wyłączenie z kosztów rozpatruje się na gruncie ustaw o podatku dochodowym, a te VAT  nie uwzględniają;

1. Przykład 3: Spółka z o.o. ”ABC” nabyła od Spółdzielni „XYZ” materiał do produkcji za 17.220 zł (14.000 zł + 23% VAT 3.220 zł); za całość zapłaciła gotówką; transakcja przekracza 15.000 zł, więc płatności dokonano z naruszeniem normy; Spółka „ABC” nie zaliczy do kosztów kwoty 14.000 zł, gdyż VAT generalnie nie stanowi kosztu (jest neutralny dla podatku dochodowego).
2. Przykład 4: Dane jak w przykładzie 3, lecz przelewem zapłacono 14.000 zł a gotówką 3.220 zł; Spółka „ABC” nie zaliczy do kosztów uzyskania przychodu unettowionej części kwoty 3.220 zł, czyli 2.618 zł; oczywiście do kosztów wliczy unettowioną część kwoty 14.000 zł, czyli 11.382 zł. Łącznie do kosztów trafi 11.984 zł (602 zł + 11.382 zł). W przykładzie druga transza płatności odpowiada kwocie VAT należnego, co jest hipotetycznie możliwe.

Od kiedy stosować nowe zasady

W przypadku tego rodzaju zmian w prawie szczególnego znaczenia nabierają przepisy intertemporalne i o wejściu w życie aktu prawnego. Generalnie ustawa nowelizująca (wskazana na wstępie) wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2017 r. Jednak z jej art. 4 ust. 1 wynika, że nowe regulacje w ustawie o CIT i w ustawie o PIT mają zastosowanie do płatności dokonywanych w roku podatkowym rozpoczynającym się po dniu 31 grudnia 2016 r. Wniosek z tego taki, że decydująca jest data płatności. Ponadto ustawodawca wiąże tę datę z rokiem podatkowym,  a nie kalendarzowym. Oznacza to, że u osób prawnych, u których lata te nie pokrywają się, nowe normy zaczną obowiązywać wraz z początkiem nowego roku podatkowego, np. od 1 czerwca 2017 r.

Zapisał ustawodawca dwa wyjątki od wskazanej w powyższym akapicie zasady. Po pierwsze, nie stosuje się jej do płatności dotyczących transakcji zawartych przed 1 stycznia 2017 r., jeżeli jej wartość nie przekraczała dotychczasowego limitu (15.000 euro). Po drugie, ogólna reguła nie znajdzie zastosowania także do płatności dotyczących tych kosztów, które zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów przed 1 stycznia 2017 r.

Leszek Boroch

- pracownik Urzędu Skarbowego w Złotoryi