Wierzytelności nieściągalne w kosztach

Ustawy  o podatkach dochodowych (PIT i CIT) przewidują możliwość uznania niewyegzekwowanych należności za koszt uzyskania przychodu. Jest ta możliwość obwarowana kilkoma warunkami.

 Co do zasady, wierzytelności odpisane jako nieściągalne, nie stanowią kosztów uzyskania przychodów. Tak jest zapisane odpowiednio w art. 23 ust. 1 pkt 20 ustawy o PIT i w art. 16 ust. 1 pkt 25 lit. a ustawy o CIT. Od zasady ustawodawca przewidział wyjątek. Podstawowym warunkiem zaliczenia do wyjątku jest nieprzedawnienie wierzytelności. Gdyby bowiem do przedawnienia doszło, to zastosowanie znajdą art. 23 ust. 1 pkt 17 ustawy o PIT albo art. 16 ust. 1 pkt 20 ustawy o CIT. Stanowią one, że nie są kosztem wierzytelności odpisane jako przedawnione. Do oceny przedawnienia roszczenia stosuje się reguły z Kodeksu cywilnego, badając ich charakter.  Dla przykładu, wierzytelności związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przedawniają się z upływem lat trzech. Jednak stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu – dziesięciu lat. Natomiast roszczenie z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników  i prowadzących gospodarstwo rolne z takiego tytułu przedawniają się po dwóch latach. Zasadniczo bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia,   w którym roszczenie stało się wymagalne.

 Wyjątek od zasady

Za koszt uzyskania przychodów może być uznana (nieprzedawniona) wierzytelność, która uprzednio została zarachowana jako przychód należny, a jej nieściągalność została uprawdopodobniona. Oba warunki muszą być spełnione łącznie. Uprzednie zarachowanie jako należny przychód oznacza, że nie wchodzą w rachubę wierzytelności nabyte/przejęte do odprzedaży albo dalszej windykacji. Nie ma też możliwości zaliczenia do kosztów należnego VAT od sprzedaży, gdyż nie stanowi on przychodu. Uwzględnia się wartość netto.

Nieściągalność wierzytelności uznaje się za uprawdopodobnioną wtedy, gdy wierzyciel dysponuje jednym z następujących dokumentów (katalog zamknięty): postanowieniem o nieściągalności, uznanym przez wierzyciela jako odpowiadającym stanowi faktycznemu, wydanym przez właściwy organ postępowania egzekucyjnego, albo postanowieniem sądu o:

1. oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania, lub
2. umorzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania, lub
3. ukończeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku, albo protokołem sporządzonym przez podatnika, stwierdzającym, że przewidywane koszty procesowe i egzekucyjne związane z dochodzeniem wierzytelności byłyby równe albo wyższe od kwoty wierzytelności.

Problemy praktyczne

W przepisach egzekucyjnych nie ma wyrażenia „postanowienie o nieściągalności”.  W praktyce orzeczniczej i piśmiennictwie przyjęło się, że pod tym pojęciem należy rozumieć wydane przez organ egzekucyjny (czyli komornika) postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego. W rzeczywistości akt taki jest wydawany właśnie z powodu bezskuteczności windykacji.

Innym zagadnieniem wywołującym wątpliwości jest zaliczenie opisywanego rodzaju kosztu do odpowiedniego roku podatkowego. Z dostępnych w tej kwestii interpretacji wynika, że powinno to nastąpić w tym roku, w którym wierzytelność została odpisana jako nieściągalna i jednocześnie miało miejsce uprawdopodobnienie tejże nieściągalności.

Leszek Boroch

- pracownik Urzędu Skarbowego w Złotoryi